IZBA PAMIECI SP 81

Bartosz Rosiak 

 Izba Pamięci w Szkole Podstawowej nr 81 im. Bohaterskich Dzieci Łodzi w Łodzi jest ważnym elementem szkolnego dziedzictwa i tradycji. Miejsce to od momentu powstania do dziś pełni istotną funkcję w budowaniu tożsamości społeczności uczniowskiej (i społeczności absolwentów) szkoły. To przestrzeń tożsamości, w której – jak nigdzie indziej – uczniowie doświadczają, jak istotną rolę w dziejach całej ludzkości, ale i człowieka, ogrywają wartości szacunku, dobra, tolerancji czy patriotyzmu. To, jak znaczący wpływ na życie społeczności ma historia tego miejsca, dokumentują powroty –  byłych już uczniów – na teren dawnego obozu. Często dorośli już ludzie, którzy ukończyli SP 81, przychodzą tu wraz z dziećmi. Pokazują im Pomnik Martyrologii Dzieci i Młodzieży, czyli tzw. Pęknięte serce, uczestniczą w zwiedzaniu Izby Pamięci. W ten sposób przekazują zarówno historię, jak i pewien element swoistej tożsamości absolwenta SP 81, łodzianina, człowieka darzącego szacunkiem historię i niezawinione cierpienie.

Historia Izby Pamięci w SP 81 jest ściśle związana z rozwojem szkoły, jej misji dydaktycznej i wychowawczej oraz z procesem upamiętniania obozu przez łódzkie społeczeństwo.

Powstanie Izby Pamięci jako szkolnego muzeum jest powiązane z odsłonięciem Pomnika Martyrologii Dzieci autorstwa Jadwigi Janus, który jest nazywany również Pomnikiem Pękniętego Serca Matki (niektórzy też cierpienie matki zrównują z cierpieniem dziecka więzionego w obozie). Odsłonięcie pomnika, które nastąpiło 9 maja 1971 roku – w dniu dwudziestej szóstej rocznicy zwycięstwa nad nazizmem – włączało zarówno w ceremonię, jak i ogólny proces upamiętnienia obozu – dzieci. Tak Szkoła Podstawowa nr 81, mieszcząca się przy ulicy Emilii Plater 28/32, została niejako opiekunem pomnika, ale i spadkobiercą szerzenia pamięci o tragicznej historii dzieci, które przeszły przez obóz przy ulicy Przemysłowej. I tak w roku szkolnym 1972/1973, w szkole powstała Izba Pamięci Narodowej. Pieczę nad nią sprawowali uczniowie starszych klas, na ogół klasy siódmej oraz ósmej, pod kierunkiem nauczyciela historii.

Izba powstała z inicjatywy: wicedyrektora szkoły, nauczyciela historii – Romualda Łodwiga

oraz

kierowniczki świetlicy – Józefy Pogody

nauczyciela pracy-techniki – Jana Urbańskiego

nauczycielki plastyki – Lucyny Staszewskiej

oraz byłych więźniów obozu –  Eugeniusza Gogolewskiego, Karola Rafa, Jana Malinowskiego i Aleksandry Górniak.

Pomocy przy tworzeniu Izby udzieliło Muzeum na Radogoszczu oraz Muzeum Ruchu Rewolucyjnego i zakład opiekuńczy Transbud.

Dość szybko Izba Pamięci Narodowej stała się rozpoznawalnym elementem szkoły na mapie edukacyjnej i historycznej Łodzi. Dzięki staraniom Romualda Łodwiga Izba się powiększała, a także rosło jej znaczenie. Co roku organizowano wśród uczniów klasy siódmej konkurs na przewodnika po szkolnym muzeum. Było to niezwykle ważne i donośne wydarzenie. Konkurs – według relacji absolwentów – był trudny, wymagał sporej wiedzy, ale także i umiejętności wystąpień publicznych.

Warto podkreślić, że wielu uczniów wspomina to wydarzenie z nostalgią, mówiąc, że udział
w nim okupiony był długimi przygotowaniami, a zwycięstwo w konkursie było wyróżnieniem i łączyło się z prestiżem.

Tak też zaczęła być postrzegana Izba Pamięci. Doceniano ją coraz częściej zarówno za walory historyczne, jak i merytoryczne przygotowanie oprowadzających. W 1980 roku Izba zajęła pierwsze miejsce w ogólnopolskim konkursie Dzieci Polsce – Polska dzieciom,
a wyróżnienie to przesądziło o utworzeniu stałej ekspozycji muzealnej.

28 kwietnia 1981 roku Izba Pamięci została przekształcona w Muzeum Szkolne. Działania te wsparł ówczesny dyrektor Przedsiębiorstwa Transportowego Gospodarki Miejskiej – mgr Eugeniusz Uzarek.

Dzięki organizacji Muzeum szkoła stała się znana i pogłębiła swoją współpracę ze środowiskiem lokalnym. Była szeroko doceniana za upamiętnianie obozu oraz zaangażowanie w ochronę dziedzictwa historycznego narodu. Uhonorowaniem pracy szkoły było przyznanie jej przez ZBoWiD Złotego Medalu Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. Muzeum stało się rozpoznawalne nie tylko w Łodzi, ale w całej Polsce. Zjeżdżały się do niego wycieczki z całego miasta, kraju, a nawet z zagranicy!

W ciągu dziesięciu lat (1980-1990) po Muzeum oprowadzono:

  • 312 wycieczek szkolnych,

  • 84 wycieczki zagraniczne,

  • 73 wycieczki z zakładów pracy, klubów czy organizacji

Izba, która prężnie działała na przestrzeni lat, stała się na tyle rozpoznawalna, że Szkoła, jako autor i właściciel ekspozycji, została doceniona w 1984 roku Honorową Odznaką Miasta Łodzi za zasługi dla rozwoju województwa miejskiego łódzkiego.

W tym czasie do muzeum przyjeżdżały kolejne wycieczki, a ekspozycja muzealna wzbogacała się. Uczniowie oprowadzający po Izbie posługiwali się coraz szerszą i głębszą wiedzą, co coraz szerzej doceniano. Kuratorium Oświaty i Wychowania zorganizowało w roku 1991 Wojewódzki Konkurs Izb Pamięci Narodowej i Tradycji Szkoły, w którym Izba Pamięci zdobyła puchar.

Rok później, w 1992 roku, dostrzeżono nie tylko wzorowe prowadzenie szkolnego muzeum, ale i pieczołowitą opiekę, jaką objęto Pomnik Martyrologii Dzieci. Szkoła Podstawowa nr 81 im. Bohaterskich Dzieci Łodzi otrzymała Medal „Serce – Dziecku”, który został wręczony 1 czerwca, w Międzynarodowy Dzień Dziecka. W uzasadnieniu wskazano również wzorową pracę wychowawczą szkoły na rzecz dialogu międzypokoleniowego:

Za podtrzymywanie pamięci o pomordowanych dzieciach, za więź pokoleń utrzymywaną poprzez spotkania młodzieży z byłymi więźniami obozu z ul. Przemysłowej.

Medal „Serce – Dziecku”, wyjątkowe odznaczenie przyznawane osobom, które działają na rzecz dobra dzieci, otrzymali także: Bożena Będzińska-Wosik (ówczesna nauczycielka języka polskiego, a od 2001 roku dyrektor szkoły) oraz Sławomir Pęczak (ówczesny przedstawiciel rady rodziców).

Obecnie Izba Pamięci znajduje się na parterze szkoły. Prezentuje fotografie obozowe, dokumenty, listy dzieci a także makietę obozu oraz strój imitujący ubiór obozowy. Bardzo ważnym elementem Izby jest ziemia z terenu obozu, obok której znajduje się honorowa księga odwiedzających Izbę – prawdziwy dziennik historii tego miejsca.

Dzieci z SP 81 od najmłodszych lat zaczynają poznawać swojego patrona – Bohaterskie Dzieci Łodzi i tym samym oswajają się z trudną historią miejsca, nieopodal którego znajduje się ich szkoła. Pieczę nad Izbą wciąż sprawują uczniowie klas starszych, spośród których są wybierani ci, którzy oprowadzają gości czy swoich rówieśników. Przewodników wciąż cechuje wysoki poziom wiedzy, ale przede wszystkim niespotykany poziom charyzmy i wrażliwości na historię i cierpienie innych. To właśnie wypracowanie kompetencji miękkich, wrażliwej i czułej osobowości jest misją Szkoły Podstawowej nr 81 im. Bohaterskich Dzieci Łodzi. Uczenie historii/historią sprawia, iż słuszna staje się łacińska paremia historia magistra vitae, bowiem wszyscy, którzy poznali tragiczną historię dzieci z obozu przy ul. Przemysłowej, z pewnością powiedzą: Nigdy więcej wojny.

Bartosz Rosiak – absolwent SP 81 w Łodzi, student Filologii Polskiej i Psychologii UŁ

Powrót

IZBA PAMIĘCI

Kwerenda przeprowadzona przez Bartłomieja Rosiaka – aktualnie studenta UŁ, a wcześniej – ucznia SP 81 w Łodzi, pozwala na wyciągnięcie interesujących wniosków. Okazuje się, że do Pomnika Martyrologii Dzieci i tablic pamiątkowych obok pomnika o bliżej nie sprecyzowanym adresacie aktu upamiętnienia, do lokalizacji ww. nie na terenie dawnego obozu dla polskich dzieci, ale na terenie dawnego łódzkiego getta, do tablicy na budynku dawnej obozowej administracji z pomyloną nazwą obozu i jeszcze do innych zawirowań właściwych procesowi tzw. upamiętniania, które w pewnym okresie nosiło znamiona użycia, a nie troski o pamięć, dochodzi Izba Pamięci w SP 81, która właściwie nie jest Izbą. Okazuje się, że nazywana tak od lat, straciła prawa do tego określenia w 1981, automatycznie nabierając praw do godnego miana Szkolnego Muzeum…

Szkoła Podstawowa nr 81 w Łodzi im. Bohaterskich Dzieci Łodzi

Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt

Niemiecki obóz dla polskich dzieci 

 

Skrócone kalendarium SZKOLNEGO MUZEUM:

- 1972 rok - powstanie Izby Pamięci (twórca i założyciel - Romuald Łodwig - ówczesny wicedyrektor szkoły i nauczyciel historii)

- 1981 rok - zmiana statusu z czasowej na stałą wystawą muzealną – na Szkolne Muzeum

- 2004 rok - zmiana lokalizacji (obecnie jest usytuowana na parterze szkoły, na prawo od drzwi wejściowych, na końcu korytarza)

Zbiory: - kopie zdjęć, dokumentów - strój imitujący ubiór obozowy - makieta obozu - medale przyznane szkole za działania na rzecz pamięci - dokumentacja uroczystości upamiętniających (zdjęcia, opisy, kopie i oryginały dokumentów) - ziemia z terenu dawnego obozu - prace uczniów i zaproszonych przez nich sprzymierzeńców pamięci (efekty działań edukacyjnych)

Poszukiwania kontaktu do Pana Romualda Łodwiga, założyciela Izby Pamięci, dzięki pomocy Pani Magdaleny Hauke, zakończyły się sukcesem. W grudniu 2020 roku udało się przeprowadzić rozmowę telefoniczną z Panem Romualdem Łodwigiem. Niestety twórca Izby nie znał odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie, kto był autorem obozowej makiety i aranżacji ekspozycji. Podkreślał zasługi inicjatora i głównego wykonawcy przekształcenia Izby  Pamięci w Szkolne Muzeum (1981 rok) – Pana mgr. Eugeniusza Uzarka - Dyrektora znajdującego się nieopodal szkoły Przedsiębiorstwa Transportowego Gospodarki Miejskiej. Wskazywał także na niego w kontekście organizacji wyposażania, obok Muzeum na Radogoszczu, które dostarczyło eksponatów. Według Pana Łodwiga, skarbnicą wiedzy na temat Izby/Muzeum są szkolne: Księga Pamiątkowa, Historia szkoły oraz opracowanie przygotowane z okazji 35-lecia placówki. Podkreślał wychowawczy walor działań edukacyjnych, na które składały się lekcje historii, oprowadzania po Izbie i konkursy, w tym na przewodnika po Izbie. Z dumą i sentymentem wspominał współpracę z byłymi więźniami obozu, renomę Izby/Muzeum, wizyty zagranicznych wycieczek a także pierwszą lokalizację i jej prawdziwie muzealną aranżację ekspozycji (parter szkoły, sala tuż nieopodal głównego wejścia na prawo).

 

„Na wniosek środowiska byłych więźniów obozu koncentracyjnego dla dzieci w Łodzi przy ulicy Przemysłowej – zasłużonemu nauczycielowi i wychowawcy za szczególną troskę w pielęgnowaniu tradycji obozu oraz serdeczne więzi z byłymi dziećmi obozu” - Stowarzyszenie Komitet Dziecka oraz Kapituła Dziecięca w 1996 roku jeden z Medali „Serce – Dziecku” przyznała Panu Romualdowi Łodwigowi –                   

 (http://www.komitetdziecka.org.pl/index.phpoption=com_content&view=category&layout=blog&id=103&Itemid=12 – dostęp 22.12.2020 r.).

 

Pan Łodwig polecił mi publikację na temat obozu z 2018 roku… mimo ok. 30 lat, jakie upłynęły od czasu, gdy był zawodowo związany z historią obozu, pełniąc obowiązki wicedyrektora i nauczyciela/historyka SP 81, nadal nie zakończył misji służenia pamięci o dziecięcym obozie.

Urszula Sochacka