W nielicznych opracowaniach dot. obozu przy Przemysłowej, przy próbach rekonstrukcji terenu dawnego obozu, bazuje się na mapach sporządzonych przez byłych więźniów obozu, często tych pochodzących z monografii obozu autorstwa J. Witkowskiego. Bardzo często, z powodu braku dostępnych opracowań zawierających aktualne dane, zamieszczane plany nie są opatrywane aktualizującymi opisami.  

Do tej pory w publikacjach na temat obozu nie spotkałam się z publikowanym przez nas zdjęciem, które pod wieloma względami wydaje się być dokumentem bardzo wartościowym, zawierającym liczne dane. Bo choć dokumentuje plan rozmieszczenia drewnianych baraków na terenie obozu, to także automatycznie jest autentycznym planem obozu z 3 maja 1943 roku (datowanie - dolny prawy róg). Oprócz planu lokalizacji baraków zawiera ich numery/liczbę i odwzorowuje położenie względem innych zabudowań obozowych. Wpisuje teren obozu w szerszy kontekst układu ulic wraz z ich nazwami. Na dokumencie zachowały się czytelne pieczęci i podpisy. Plan/mapa został sporządzony w odpowiedniej skali. Jego charakter - dokumentacja techniczna (np. odręczna notatka - górny lewy róg - zawiera wskazania dot. ochrony przeciwpożarowej) pozwala zakładać duże prawdopodobieństwo, że plan odzwierciedla rzeczywisty stan ówczesnej zabudowy obozowej. Jego autentyczność może też autoryzować duża liczba oficjalnych instytucji, do których najprawdopodobniej był wysyłany (specyfikacja poniżej).

Szkic jest częścią szerszej dokumentacji - cała jednostka archiwalna, wraz z omawianą wizualizacją, liczy 16 stron. Oprócz omawianego planu zawiera dokumentację dot. inwestycji budowlanej, której efektem ma być postawienie/montaż na terenie obozu ośmiu drewnianych baraków mieszkalnych. Jest korespondencją prowadzoną między: Głównym Urzędem Bezpieczeństwa Rzeszy w Berlinie, Namiestnikiem Rzeszy w Poznaniu/Namiestnikiem Rzeszy w Kraju Warty, Pełnomocnikiem do Spraw Planu Czteroletniego/Głównym Pełnomocnikiem do Spraw Regulacji Gospodarki Budowlanej, Urzędem Budowlanym Rzeszy w Litzmannstadt, Państwową Policją Kryminalną Oddział Litzmannstadt, Ministrem Finansów Rzeszy w Berlinie. W ramach korespondencji przywołane zostają także inne liczne instytucje/urzędy, do których wiadomości są przesyłane poszczególne pisma.

Dotyczą zezwoleń na budowę i zawierają wszelkie dane istotne ze względu na konieczność szybkiego i sprawnego przeprowadzenia omawianej inwestycji budowlanej (kosztorys, ocena/opis lokalizacji, lista potrzebnych materiałów budowlanych/zapotrzebowanie na nie). Dokumentacja dostarcza bardzo istotnych informacji - takich choćby jak rodzaj i rozmiar baraków (8 baraków typu RL. IV/5 O.K.H. o wymiarach 33,15x8,14m), wygląd baraków (m.in. ścianki działowe, ogrzewanie piecowe, światło elektryczne, rynny, drzwi, okna), przeznaczenie na cele mieszkalne.

Nie wprost potwierdza też istnienie na terenie obozu: drzew owocowych, placu apelowego, budynków mieszkalnych i o innym przeznaczeniu, nadzoru strażniczego. Można też w niej znaleźć potwierdzenie faktu wykorzystywania do pracy małych więźniów. Jedno ze sprawozdań informuje, że wszystkie prace budowlane, które nie wymagają kwalifikacji, będą wykonywane przez więźniów obozu. W innym miejscu można znaleźć informację, że 228m3 ziemi pod fundamenty baraków zostanie wykopanych i wyrównanych przez więźniów obozu. Pośrednio dokument z 10 czerwca 1943 roku dostarcza informacji, że obóz nie może zapewnić furmanek do transportu jednego z materiałów budowlanych, a transport ciężarówkami nie jest możliwy. Odpowiedź wskazująca na konieczność rozwiązania ww. problemu w ramach samego obozu również może wskazywać na dzieci jako potencjalnych pracowników fizycznych.

Mając na uwadze niemiecką precyzję i oszczędność, trudno w kategoriach kuriozum rozpatrywać polecenie wypełnienia pustej przestrzeni między gruntem a drewnianą podłogą ubitym gruzem i popiołem, ewentualnie warstwą betonową, celem zminimalizowania niebezpieczeństwa pożaru  baraków, jednak...

Dokument datowany na 3 maja 1943 roku informuje o pilnym zapotrzebowaniu na nowe pomieszczenia mieszkalne w obozie, i niejako jest potwierdzeniem wcześniejszych niemieckich planów. Pismo z 31 marca 1943 roku, skierowane przez Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy do Namiestnika Rzeszy w Poznaniu, jasno wskazując na polską młodzież jako na przyszłych mieszkańców stawianych baraków, informuje, że urządzenie obozu zostało zaklasyfikowane przez Reichsführera SS i Szefa Policji Niemieckiej w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych jako istotne z wojennego punktu widzenia, i że już istniejące w obozie budynki mieszkalne zostaną w krótkim czasie zapełnione dzięki ciągle nowym skierowaniom.

                                                                                                                                                                            (tłumaczenie oryginalnej niemieckiej dokumentacji - Barbara Dudek)

Powyższy opis nie jest finalną wersją podsumowania badań inspirowanych dokumentacją odnalezioną w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Interesującym wydaje się choćby zbadanie typu zastosowanych baraków, a co za tym idzie - odtworzenie ich dokładnego wyglądu. Na ten moment próba identyfikacji poprzez odnalezienie materiału porównawczego - podobnego typu baraków w innych obozach, nie przyniosła efektu. Skierowano zapytania do pracowników dawnych obozów w Oświęcimiu, Sztutowie i na Majdanku. Wszystkie odpowiedzi były negatywne. Baraki typu RL. IV/5 O.K.H. o wymiarach 33,15x8,14m nie zostały zastosowane w żadnym z ww. obozów.

                                                                                                                                                                                                                                       Urszula Sochacka, 20.12.2020 r.

(Źródło - Archiwum Państwowe w Poznaniu)

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W POZNANIU

AUTENTYCZNY PLAN OBOZU Z 3 MAJA 1943 ROKU

W 2019 roku otrzymałam z AP w Poznaniu informację następującej treści:

... w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu odnośnie Jugendverwahrlager posiadamy jedną jednostkę archiwalną w zespole: Namiestnik Rzeszy w Okręgu Kraju Warty - Poznań, nr zespołu 299/0, o sygnaturze 2239: https://szukajwarchiwach.pl/53/299/0/?jump=2239#tabJednostki.

Natomiast akta obozu przy ulicy Przemysłowej w Łodzi przechowywane są w Archiwum Państwowym w Łodzi:

https://szukajwarchiwach.pl/search?q=Jugendverwahrlager%20XTYPEro%3Azesp&order=

W wyniku kwerendy przeprowadzonej przeze mnie, w 2011 roku, w poznańskim Archiwum odnalazłam dokumenty z teczki Reichsststthalter sygn. 2953. Dokument oznakowany na przedniej stronie numerem 9 jest planem obozu z 1943 roku.

Po otrzymaniu potwierdzenia, że: 

w inwentarzu zespołu nr 299, w serii nr 7.2. Hochbau, znajduje się 1 j.a. o sygn. 2953, o tytule: Aufstellung von

Baracken im Polenjugendverwahrlager Litzmannstadt (Łódź), zawierająca plan obozu

- w 2019 roku Stowarzyszenie U siebie-At home, wydawca publikacji "Eee... tam, takiego obozu nie było. Wspomnienia Genowefy Kowalczuk, byłej więźniarki obozu przy ulicy Przemysłowej w Łodzi", wnioskowało do AP w Poznaniu o możliwość zamieszczenia planu obozu w ww. publikacji - w 2020 roku powtórzyło prośbę, z myślą o umieszczeniu planu rozmieszczenia obozowych baraków na stronie www.obozprzyprzemyslowej.pl

Archiwa państwowe - Poznań

Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt

Niemiecki obóz dla polskich dzieci